Prof. Dr. Adnan Ayvaz e-Bebek Röportajı

Anne babalar çocuklarının sağlıklı gelişim gösterdiğini nasıl anlarlar?

Bebeklerin doğduğu andan itibaren annesine temas etmesiyle iletişim başlamaktadır. Bir anne bebeğinin nefes alışverişinden, kalbinin atışından, vücut ısısından, tuvalet yapmasından ve emmesinden onun sağlığı açısından mutlaka bir fikir sahibi olur. Bebeğin zaman geçirdikçe büyümesi ve dış dünya ile temasını artırması beklenir. Neşesini veya keyifsizliğini gerek ağlayarak gerek beden dili ile belli etmeye başlar. Etrafındaki kişilerin, özellikle annesinin yaptıklarına giderek artan düzeylerde tepkiler vermesi gerekir. Bütün bunlar vaktinin tamamını bebeğiyle geçiren annenin gözlemine dayanır. Çocukların da büyüdükçe hem vücut hem de beyin fonksiyonlarının geliştiği, yaşına uygun davranışları yaptığı gözlenmelidir.

Beden Gelişimi

Biz çocukların beden gelişimini-büyümesini tartı artışı, boy uzaması, baş çevresi ölçümleri ile takip ediyoruz. Bu ölçümleri yaşa uygun standart ölçeklerle kıyaslayarak sağlıklı büyüme olup olmadığı hakkında fikir sahibi oluyoruz.
Nörolojik gelişim açısından da çocukları; dil gelişimi, ince motor gelişimi, kaba motor gelişimi ve sosyal gelişim alanlarında değerlendiriyoruz. Bu alanlardaki değerlendirmelerimizin belli sınırlar içinde yaşına uygun olup olmadığına bakıyoruz. Eğer bir çocuk beden büyümesi ve nörolojik gelişimi açısından yaşına uygun sınırlar içinde ve sevgi ile ilerleyebiliyorsa biz bu çocukların sağlıklı büyüdüğünü söyleyebiliriz.

Günümüzde sağlık hizmeti olanakları oldukça artmış düzeydedir. Ülkemizde doğan hemen her bebek doğar doğmaz bir sağlık profesyoneli (ebe, hemşire, doktor vb) tarafından görülmektedir. Buradan ebeveynlere çocuklarını sadece hasta olduğunda değil, sağlıklı gelişim açısından da tavsiye edilen aralıklarla aile hekimine veya çocuk doktoruna getirmeleri ve koruyucu aşılarını yaptırmalarını tavsiye ederim.

Bebeklerin yürüme, konuşma, başını dik tutma, göz teması kurma gibi ilkleri hangi aylarda olmalıdır?

İnsan yavrusu diğer memelilerden farklı olarak doğduğu zaman nörolojik gelişimi henüz tamamlanmamıştır. Bir süreç dahilinde aşama aşama gelişir. Başlangıçtaki en önemli yaşamsal refleks emme işlevidir. Duyuların gelişimi aynı süreçle ilerlemez. Örneğin görmenin netleşmesi ilk altı ayda oluşurken, sesleri algılaması çok daha erkendir. Bu nedenlerle dış dünyaya tepkiler geliştirmesi zaman alır. İlk üç ayda başını dik tutması, altı aylık iken destekle dokuz aylık iken de desteksiz oturabilmesi beklenir. Bir yaşındaki çocuk sandalyeye tutunarak ayakta durur. Sonrasında zamanla kendine güvenerek ilk serbest adımını atar. Konuşma önce sesleri algılayıp taklit etmekle başlar. Önce tekli olarak, sonra de-de, ba-ba gibi ardışık heceler söylenir. Baba, mama gibi anlamlı basit kelimeler sonrasında su ver, baba gitti gibi iki kelimelik cümlelerle konuşmanın ilk adımları tamamlanmış olur. Bir çocuk üç yaşına kadar normal bir cümle kurabilmelidir.

Aileler ne zaman bir sorun olduğunu düşünüp uzmana başvurmalıdır?

Çocukların yaşlarına uygun gelişim basmaklarına ulaşamadığını fark eden ebeveynler hemen bir uzmana başvurmalıdır. Örnek verecek olursak; dört aylık çocuk başını tutamıyor, bir yaşında oturamıyor, iki yaşında henüz kelime söylememiş, iki buçuk yaşında yürüyemeyen çocuklar nörolojik ve motor gelişim açısından geri kaldığı düşünülmesi gereken çocuklardır ve bunların sebepleri mutlaka araştırılmalıdır.

Kız ve erkek çocukları açısından gelişim evrelerinde farklılık görülür mü?

Kız ve erkek çocukların büyüme ve gelişme evreleri her yaşta farklıdır. Ancak ilk üç yaşta bu o kadar belirgin değildir. Sonrasında farklılık giderek artar. Ergenliğin başında ise farklılık en belirgin seviyesine ulaşır. Ergenlik öncesinde kızlar boy ve kilo açısından erken gelişerek erkek çocuklara fark atar. Ergenlik sonrasında ise erkekler kızları yakalayarak geçer ve sonraki yaşlarda da her zaman önde olurlar. Bunun ana sebebi genetik, hormonal ve cinsel yapı farklılıklarından kaynaklanır. Bu yüzden çocukların sağlıklı büyümelerini takip ederken her iki cinse ait farklı ölçekler kullanılmaktadır. Örneğin 10 yaşındaki bir kız çocuğu için … cm boy ve .. kilo normal iken aynı yaştaki erkek çocuğun boyu .. cm, kilosu da .. kg dır.

Bebeğin geç gelişme göstermesi hangi sebeplere bağlı olabilir?

Bebeklerde gelişim gecikmesinin erken fark edilmesi hayati öneme sahiptir. Çünkü bu gecikme beyin ve vücut gelişimi ile paralellik gösterir. Bebeklerde gelişim geriliklerinin sebeplerini anneye ait faktörler, doğuma ait faktörler ve bebeğe ait faktörler olarak sınıflandırabiliriz. Doğum öncesinde anneye ait enfeksiyon, kaza- travma, anatomik (rahim, plasenta yetmezliği, annenin yaşlı veya çok genç olması vb), edinsel (kötü madde bağımlılığı, ilaç kullanma, radyasyon alma vb), hastalık (Diabet, Hipertansiyon vb), genetik (akraba evliliği vs) sebepler sayılabilir.

Doğum eyleminin uzaması, zor olması, vakumla doğum olması, plasenta erken ayrılması, suların erken gelmesi, bebeğin çıkımda uzun kalması, kordon dolanması gibi durumlar doğumda bebeğin beyin ve vücut hasarına sebep olabilecek riskler yaratır.
Benzer olarak bebeğin çok fazla veya aşırı düşük kilolu olması, zamanından erken doğması, prematurelik, doğuştan anomalili olması, yapısal bozukluklar, kan uyuşmazlığı, genetik ve doğuştan metabolik hastalıklarının olması da bebeklerin gelişim gecikmesinin sebepleri arasındadır.

Varsa eklemek istedikleriniz…

Bebeklerin sağlığını ve gelişimini bozan faktörlerin çoğu öngörülebilir ve önlenebilir faktörlerdir. Bir bebeğin sağlıklı büyümesi için yapmamız gereken işler annesinin gebeliğinin öncesinden başlamalıdır. Hatta günümüzde anne adayı olan bütün kadınların sağlığını gebe kalmadan öncesinden başlayarak takip etmemiz gerekir. Sağlıklı bir gebelik süreci bebeğin sağlığı için en önemli aşamadır. Anne adaylarının ve gebelerin eğitimi farkındalıklarını artıracağından birçok problem henüz ortaya çıkmadan önlenebilir hale gelecektir.
Ebeveynlere; bebeklerinizin ve çocuklarınızın sağlığı için her türlü şüphenizde ertelemeden hemen bir profesyonel sağlık yardımı alın. Sadece hasta olduklarında değil sağlıklı büyüme ve gelişme açısından da kontrol muayenelerine gidin.
Son cümle olarak sloganımız; sağlıklı ve bilinçli anneler sağlıklı bebekler büyütür.

Sağlıcakla kalın.

Prof. Dr. Adnan Ayvaz
Çocuk Nöroloji Uzmanı