Çocuklarda Epilepsi Nedir?

Normalde beyin hücreleri düşünme ve vücudu yönetme gibi işlevlerini biyo-elektriksel aktivitelerle sürdürür. Bu aktivitelerin sonucunda ortaya çıkan istek ve emirler, beyin hücrelerinden uzanarak diğer sinir hücrelerine ve kaslarımız gibi organlara kadar giden, akson denen sinir uzantıları boyunca aktarılır. Bu sayede el ve kollarımızı hareket ettirmek ve yürümek gibi işlevler mümkün olabilir. Epilepsi hastalığında, beynin tamamında veya belli bir bölgedeki bir grup beyin hücresinde, anormal olarak kısa ve ani başlayan aşırı biyo-elektriksel deşarjlar ortaya çıkar. Bu da kişinin bilincinde ve hareketlerinde (kolda, bacakta veya bütün vücutta) görülen istem dışı değişikliklere (nöbet, havale) neden olur. Epilepsi istem dışı ortaya çıkan, bazen bilinç değişiklikleri veya kaybına yol açan nöbetlerin tekrarlandığı sürekli bir hastalıktır.

Çocuklarda Epilepsi Belirtileri Nelerdir?

Nöbetler beyinde kaynak aldıkları bölgedeki hücre gruplarına göre farklı belirtiler gösterebilir. Dalgınlık, sabit bakma, donakalma, bazen korku hissi ve anormal algılamalar (KASILMA OLMAYAN NÖBETLER) şeklinde ortaya çıkabileceği gibi bazı nöbetler ani bilinç kaybı, yere düşme, kol ve bacaklarda sürekli kasılma, kasılı kalma, ağızdan köpük gelme, altına kaçırma, dişlerde kenetlenme ve morarma (KASILMA İLE GELEN NÖBETLER) şeklinde de olabilir. Küçük bebeklerde nöbetler büyük çocuklarda ki gibi belirgin olmayabilir. Sebepsiz ve sık ani sıçramalar, ağzın tek taraflı çekilmesi, ağız şapırdatma, sık göz kırma, başın ani öne düşmesi, ellerin boks yapar gibi hareketleri, bacaklarda pedal çevirme hareketleri, ellerin ve kolların kasılı kalması, gözlerin bir tarafa devrilmesi ve sabit bakmalar nöbet olabilir. Çocuğunuz yapmakta olduğu bir aktiviteyi kesintiye uğratıyor ve durgunlaşıyor sa, buna farkında olmadan yaptığı küçük el, kol, mimik hareketleri eşlik ediyorsa nöbet açısından incelenmelidir.

Epilepside her zaman nöbet olur mu?

Epilepside kasılmalı nöbetler her zaman fark edilir. Kasılmalı olmayan nöbetlerde bazen belirgin olana kadar (örneğin dalmalar), uyku sırasında sessiz nöbetler fark edilemeyebilir. Çok nadir olarak da sadece EEG çekimi ile belirlenen nöbetler (elektriksel nöbet)olabilir. Bu gibi durumlarda gündüz aktivitesinin azalması, uyku kalitesinin bozulması, okul başarısının kötüye gitmesi, yaşına uygun olmayan huy değişiklikleri hastalıktan şüphelenmek için birer ipucu olarak değerlendirilmelidir.

Çocuklarda epilepsi sebepleri nelerdir?

Tüm epilepsi vakalarının % 50-60’ında bir neden bulunamaz. Bu tip epilepsiler genellikle 15 yaşından önce başlar. Geri kalanlarında nedenler ise; doğuştan gelen nedenler (ailevi veya genetik sebepler), doğuştan metabolizma hastalıkları, gebelikte çocuğun beyin gelişimini etkileyen olaylar (rahim içi enfeksiyonlar vb), doğum sırasında beynin oksijensiz kalması, zedelenmeler ve kafa içi kanama, doğumdan sonraki dönemde ise menenjit, kafa travması, kazalar, beyin tümörleri ve uzun süren ateşli havaleler olarak sıralanabilir.

Çocuklarda epilepsi neler tetikler?

Uykusuzluk, aşırı yorgunluk, bazı ilaçlar (allerji ilaçları, soğuk algınlığı ilaçları, makrolid antibiotikler vb), bazı yiyecek ve içecekler (greyfurt, çikolata, kafeinli ve alkollü içecekler vb), güneşte fazla kalma, kafa travması nöbetleri tetikleyebilir. Bazı epilepsi tiplerinde ışığa duyarlılık olabileceği için yanıp sönen ışıklar, televizyon, bilgisayar, mobil cihazların ekranları nöbetleri tetikleyici olabilir. Bu cihazlarda fazla zaman geçirmeleri, çok yakın kullanımları kısıtlanmalıdır. Stres, enfeksiyonlar, kullanılan epilepsi ilaçlarının atlanması veya aksatılması nöbetlerin tekrar ortaya çıkmasının en sık karşılaşılan nedenleridir. Nöbetin tekrarladığı bu gibi durumlarda öngörülen tedavi süresi uzar. Bu nedenle epilepsi ilaçlarının zamanında ve belirtilen miktarda verilmesi çok önemlidir.

Çocuklarda yüksek ateş epilepsi nedeni mi?

Her yüksek ateşi çıkan kişi de temelde bir rahatsızlık yoksa epilepsi ortaya çıkmaz. Enfeksiyonların sebep olduğu yüksek ateş, epilepsi tedavisi almakta olan kişilerde nöbetin ortaya çıkmasına, ilaç etkinliğinin azalmasına neden olabilir. Ateşli havalelerin istatistiksel olarak çok az bir kısmında tekrarlayan ateşsiz nöbetlerle ortaya çıkan epilepsi meydana gelir.

Çocuklarda epilepsi nasıl teşhis edilir?

Epilepsi belirtilerinin görülmesi ile şüphelenilir ve hekime başvurulur. Her görülen nöbet hemen epilepsi tanısı koydurmaz. Ağlarken katılma nöbetleri, çocukluk çağı tikleri, bayılma, çocukluk çağı mastürbasyonu, uykuda sıçrama ve silkinmeler, ürperme, boyun eğme hareketi, tekrarlayıcı baş dönmeleri, gece korkusu, migren, kalbin ritim bozuklukları ve gastro özefagial reflüye bağlı baş hareketleri epileptik nöbet değildir. Ancak epileptik nöbetlerle karışabileceği ve tedavileri farklı olduğu için çocuk nöroloji uzmanı tarafından teşhis edilmeli ve ayırımı yapılmalıdır. Epilepsi teşhisinde nöbetin gözlenmesi ve ayrıntılı bilgi verilmesi, mümkün ise şüpheli durumlarda nöbet anının KAMERAYA ÇEKİLEN VİDEO GÖRÜNTÜSÜ hekimin teşhisinde çok kıymetlidir. Genel kan analizi dışında beynin elektriksel deşarjlarını kafa derisine yapıştırılan elektrotlarla algılayıp kağıt üzerine veya bilgisayar ekranına yansıtan EEG ÇEKİMİ (Elektro-Ensefalo-Grafi) epilepsi teşhisinde ve tedavisinin seyrini takip etmede önemli bir yer tutar. EEG çekiminin çocuğa hiçbir yan etkisi ve zararı yoktur. Genellikle, çocuğun yaşı ve nöbet öyküsü de göz önüne alınarak, uykuda ve uyanıklıkta çekilir. Epilepsi ve nöbet sebepleri açısından beyin yapısının görüntülenmesi ve araştırmak için bazen MRG (Magnetik Rezonans Grafi) çekimi gerekir. Bilgisayarlı tomografi (CT) kafa travması, kafa içi kanama ve nadir bazı durumlar dışında (radyasyon yan etkisi de göz önünde bulundurularak) çocuklarda epilepsi teşhisinde genellikle tercih edilmez.

Çocuklarda epilepsi nasıl tedavi edilir?

Epilepsi nöbetleri öncelikle anti-epileptik denen ilaçlarla tedavi edilir. İlaçlar nöbetleri baskılayarak tedavi eder. Hastanın durumuna ve hastalığın seyrine göre tedavi süresi iki ile dört yıl arasında sürebilir. Ömür boyu ilaç kullanılması gereken bazı epilepsi tipleri de vardır. Başlanan ilaçların hafif mide bulantısı, sersemlik, hafif uyku hali, ellerde titreme, hafif dengesizlik gibi belirtiler veren yan etkileri olabilir. Genellikle geçicidir. Epilepsi ilaçlarına cevap vermeyen dirençli hastalarda ketojenik diyet, vagal nöral situmulasyon (VNS), epilepsi cerrahisi gibi diğer tedavi seçenekleri de kullanılmaktadır.

Çocuklarda epilepsi tamamen geçebilir mi?

Farklı nöbet sebepleri ve tipleri olmasına rağmen çocuk hastaların büyük bir çoğunluğu ilaçlara iyi cevap verir ve nöbetler kontrol altına alınır. Tedaviye iyi yanıt veren, başka nörolojik problemi olmayan, en az iki yıl nöbetsiz dönem geçiren çocuklarda iyileşme kabul edilir ve ilaçlar azaltılarak kesilebilir. Çocuklarda epilepsi ilaçlarının kontrolsüz bir şekilde ani kesilmesinin nöbetlerin tekrarlamasına yol açacağını özellikle belirtmek isterim. İyi seyirle giden çocuk hastalarda yüzde 70-80 gibi yüksek bir oranda epilepsiden tamamen kurtulmak mümkündür.

Hangi aralıklarla kontrole gitmek gerekir?

Kullanılan epilepsi ilaçlarının vücutta etkin bir kan seviyesinde olması gerekir. Erişkinlerden farklı olarak çocuklar zaman içinde hem beyin hem de vücut olarak gelişme ve büyüme içindedir. Hatta bazı dönemlerde (ergenlik dönemi gibi) büyüme ve gelişme sıçramalar gösterir. Çocuk büyüdükçe ilacın vücuttaki dağılımı değişir. Doz ayarlamaları yapılmaz ise etkili olacak ilaç düzeyi yakalanamaz ve nöbet riski artar.
Ayrıca çocuklarda epilepsi ilaçlarının bazı zararlı yan etkileri de vardır. Ciltte allerji benzeri döküntüler önemli olabilir. Bazıları tırnak değişiklikleri, saç dökülmesi yapabilir (mutlaka doktorunuza bilgi verin). Epileptik ilaçların bazı hastalarda kan tablosuna, trombositlere (pıhtılaşmayı sağlayan kan elemanları), kemik ve karaciğer enzimlerine, böbreğe olumsuz etkileri olabilir. İlaç yan etkileri genellikle sık görülmez. Yine de bu tür ilaç yan etkileri için doktorunuz düzenli kontrollere çağırarak muayene ve laboratuvar tetkikleri ile sizi takip edecektir. Bizim kliniğimizde, hastalarımızın özel bir durumu yoksa üçer aylık aralıklarla kontrol muayenesi ve tetkikleri yapılmaktadır.

Ailelere önerileriniz nelerdir?

– Çocuklarınıza hasta imiş gibi davranmayın. Hastalığı hakkında bilgi verin. Unutmayın ki uygun tedavi ile çocukluk çağı epilepsilerinin büyük çoğunluğu tamamen iyileşebilmektedir.
-İlaçlarını saatinde ve miktarında vermeniz çok önemlidir.
-Kontrollerinizde çocuğun nörolojik muayenesi, hastalığın seyir izlemi, ilaç yan etkileri için kan analizi, ilaçların ayarlanması için ilaç kan düzeyi analizi (bazı ilaçlarda) ve belli bir sıklıkta EEG çekimi yapılır. İlaç kan düzeyi bakılacak hastalarda sabah ilacını almadan kan tahlili verilmelidir. Tamamen iyileşme için iyi bir takip çok önemlidir. Kontrollerinizi aksatmayın.
-Çocuğa diğer aile bireylerinden farklı, gereksiz korumacı davranmayın. Çocuğunuz epilepsi hastasıdır diye her istediğini yapmanız gerekmez. Kendi normal yetiştirme tarzınıza göre yetiştirin, özel bir davranış gerekmez.
-Çocuğunuzu aşırı yorgunluk, açlık, uykusuzluk ve kötü beslenmeden koruyun.
-Genellikle hafif sporlar yapmasında sakınca yoktur. Aşırı yorucu, kafasına darbe alma riski yüksek spor ve aktiviteler önerilmez.
-Yüzme sırasında, havuzda veya dolu küvette havale geçirme durumunda istenmeyen sonuçları engellemek için hiçbir zaman suda yalnız bırakılmaması gerektiğini unutmayın.

Çocuklarda Epilepsi atağı sırasında neler yapılmalı?

Nöbetler hayatı tehdit eder gibi görünse de aslında tıbbi açıdan genellikle hayati bir sonuç doğurmazlar. Çoğu nöbet kötü bir sonuca yol açmadan birkaç dakika sonra kendiliğinden sona erer ve acil tıbbi müdahale gerektirmez. Sonrasında çocuk yorgun bir şekilde uykuya dalarak dinlenmeye geçer. Bu süre nöbetin şiddetine ve süresine bağlı olarak değişken olabilir. Ayıldıktan sonra normal hayatına döner. Nöbet geçirmediği sürede temelde beyni etkileyen devamlı bir hastalığı yoksa çocuk normal hayatını sürdürür. Kontrol altına alınamayan, tedavi görmeyen kişilerde nöbetler giderek artabilir ve beyin fonksiyonlarını bozulma yönünde olumsuz etkileyebilir.

NÖBET ANINDA ASLA BUNLARI YAPMAYIN

Nöbeti olan bir çocuğu gören kişiler tepkisel olarak paniğe kapılarak bazen hastaya zarar verebilirler. Nefes alamayacağı, dilinin arkaya kaçtığı, dilinin çekilmesi gerektiği, dişlerinin arasına bir şey koyma gereği gibi düşünce ve hareketler kesinlikle yanlıştır. Bir kişinin kendi dilini yutarak boğulması imkansızdır. Hiçbir zaman nöbet geçiren bir kişin ağzına bir cisim veya parmak sokulmaz, çene açılmaya çalışılmaz. Aksi takdirde ağza konulan parmak ve nöbet geçiren kişi ciddi şekilde yaralanabilir.

Panik yapmayın

Parmağınızı çocuğun ağzına sokarak ağzını açmaya çalışmayın.
Çocuğu çok sıkarak tutmayın, kasılan kol ve bacaklarını açmaya çalışmayın.
Kalp ve solunum masajı yapmayın, ağızdan ilaç vermeyin.
Çocuğun bilincini açmak için sarsmayın, tokat atmayın, soğan-sarımsak, kolonya koklamayın.
Üzerine, başına soğuk su dökmeyin, suya tutmayın.

Kasılma ile gelen nöbetlerde çocuk yere düşer, vücudu katılaşır, kasları seğirir, solunum düzensizleşir. Ağızdan köpük gelme, morarma ve altına kaçırma olabilir.

Bu durumda;

Sakin olun. Nöbetin kendiliğinden sonlanmasını bekleyin ve zaman tutun.
Çırpınma ve kasılma hareketleri sırasında yaralanmasını engelleyin. Etrafındaki sert, keskin ve köşeli eşyaları uzaklaştırın.
Ağzına bir şey koymayın, çenesini açmaya çalışmayın.

Yavaşça yere yan yatırın. Salya veya kusmuk olursa dışa yana akmasını sağlayın. Nefes yolunu kapatan bir şey veya pozisyon olmadığını kontrol edin.

Hareketlerini durdurmaya kalkmayın ve başının altına yumuşak bir şey yerleştirin.
Boynuna sarılabilecek giysi, eşya, aksesuar varsa gevşetin ve uzaklaştırın.

Nöbetten sonra çok yorgun olacaktır. Rahatlatıcı ve sakin konuşun. Kendine gelene kadar yanından ayrılmayın.
Kasılma olmayan nöbetlerde genellikle kısa, dalma şeklinde, anlamsız konuşma ve hareketler şeklinde olabilir. Çocuk yarı bilinçsizdir. Amaçsız şekilde dolaşır, ağız şapırdatır, giysilerini çekiştirme gibi otomatik hareketler yapabilir. Olanları hatırlamaz. Bu durumda;
Nöbeti durdurmaya çalışmayın, genellikle ne yaptığını bilmez ve sizi duymaz.
Etraftaki tehlike yaratacak şeylerden uzaklaştırın veya sakının.
Bilinci yerine gelene kadar yanında kalın ve rahatlatıcı şekilde konuşun.
Kendiniz veya yakınınızdaki biri yardımıyla mümkün ise nöbet anının video çekimini yapın.

NE ZAMAN AMBULANS ÇAĞIRMALI VEYA EN YAKIN ACİL SAĞLIK KURULUŞUNA BAŞVURMALISINIZ?

Kasılmalı nöbetin süresi beş dakikayı geçerse,
Nöbet sona ermesine rağmen bilinç kapalılığı ve solunum normale dönmezse,
Çocuk kendine gelmeden arka arkaya nöbet geçirirse,
Nöbetten sonra sersemlik hali bir saatten uzun sürerse,
Nöbet suda meydana gelmişse veya herhangi bir nedenle boğulma durumu varsa,
İlk nöbet ise ve nöbet geçiren çocuk yaralı ise ambulans çağırmalı veya en yakın acil sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.

Doç. Dr. Adnan Ayvaz