Serebral Palsi (Beyin Felci) Nedir?

Kelime anlamı olarak “serebro” beyni tanımlayan Latince kökenli bir kelimedir. Palsi (pulse) ise onun durduğunu, düzgün çalışmadığı, felç olduğu durumları izah etmek için kullanılan tanımlamadır. Biz tanım olarak serebral palsiyi (SP); ilerleyici olmayan bir beyin hasarı sonucu gelişen, sinirsel ve motor hareketlerin kontrol bozukluğu olarak tanımlıyoruz. Hareket problemlerine sıklıkla görme, duyma, algılama, iletişim ve davranış bozuklukları, epilepsi ve ikincil kas iskelet sistemi sorunları eşlik edebilir.  İlerleyici bir beyin hastalığı şüphesi varsa hasar tam olarak gösterilmedikçe SP terimi kullanılmamalıdır.

Serebral Palsi çocuklarda hangi sebeplerle ortaya çıkar?

Tanımında da belirttiğimiz gibi beyni hasara uğratan her türlü durum bebeklerde ve çocuklarda SP gelişmesine sebep olabilir.

Beyin hasarı doğum öncesinde anne karnında (%80), doğum sırasında (%10) ve doğum eyleminin sonundaki olaylarla (%10) gelişebilmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar doğum öncesi faktörlerin beynin oksijensiz kalması dolayısıyla SP gelişiminde daha etkili olduğunu göstermiştir. Her şeye rağmen hastaların en az yarısında belirgin bir altta yatan neden bulunamamaktadır.

En sık rastlanan SP nedeni prematüreliktir. Doğum ağırlığı düştükçe SP gelişme oranı artış gösterir. 1500 gr altında doğan bebeklerde SP riski %15-20 civarındadır. Özellikle beyaz cevhere yayılım gösteren ve beyin içi kanama gelişen prematüreler risk altındadır.

Her şeye rağmen serebral palsinin kesin nedeni her zaman tanımlanamayabilir.

Serebral palsi gelişmesindeki risk faktörleri nelerdir?

• Doğum Öncesi Risk Faktörleri:
  • Anne/aile ve gebelikle ilgili nedenler (Örn: annede hipertansiyon vb)
• Doğum Sırası Risk Faktörleri:
  • Anatomik kusurlar (Örn: rahim, plasenta yetmezliği vb)
  • Pozisyon/yerleşim bozuklukları (Örn: makat gelişi vb)
• Doğum Sonrası Risk Faktörleri:
  • Yenidoğan dönemi olayları (Örn: oksijensiz kalma, solunum yetmezliği vb)
  • Bebeklik veya ileri yaşlardaki kafa travmaları
  • Oksijensiz kalma, kan şekeri düşüklüğü
  • Ateş fazla yükselmesi, vücut ısısı düşüklüğü
  • Enfeksiyonlar

Yenidoğan bir bebekte veya süt çocuğunda serebral palsinin erken belirtileri nelerdir?

SP de beyin hasarı erken dönemde çok bariz belirtiler göstermeyebilir. Ancak bazı ipuçları hastalığın erken tanısında bize ipuçları verebilir. Şunu çok iyi biliyoruz ki; SP ne kadar erken tanınırsa o kadar erken tedaviye başlanır ve çocuklardaki kalıcı bozukluk önlenebilme şansı o kadar artar.

Yenidoğan bir bebek risk faktörlerinin varlığında (yukarıda tanımlana risk faktörleri varsa),

• Konvülzyon (Havale geçirme) oluşmuş ise,
• Baş çevresinin küçük kalması (Mikrosefali) veya aşırı büyümesi (makrosefali, hidrosefali),
• Gevşek, hareketsiz bebek (Hipotoni) veya aşırı kasılı (hipertoni) ise,
• Aşırı ağlama (monoton, tiz sesli) varsa,
• İki yaşından önce bir şey tutarken, kullanırken hep aynı eli tercih ediyorsa (El tercihi),
• Ağzını kontrol edememe, sürekli salya akması varsa,
• Gelişim basamaklarına geç ulaşma (başını tutamama, oturamama vb) varsa,
• Doktor muayenesinde yaşına uygun gelişimsel reflekslerin; alınamaması, tek taraflı alınması veya zamanında kaybolmaması söz konusu ise bu bebekte veya çocukta serebral palsi gelişeceğinden şüphelenmemiz gerekir.

Bebeklerde serebral palsi gelişme riski önceden tespit edilebilir mi? Genel Hareketler Analizi yöntemi (General Movement Analysis) ne demektir?

Serebral Palsi vakalarının yaklaşık %80’ine beyin hasarına neden olan doğum öncesi olayların neden olduğu bilinmektedir. Bu şekilde serebral palsi ile ilişkili 10 risk faktörü bildirilmiştir. Bunlar plasental yetmezlikler, anormallikleri, doğum kusurları, düşük doğum ağırlığı, anne karnında dışkılama akciğere kaçma (mekonyum aspirasyonu), acil sezeryan olma, doğumda oksijensiz kalma, nöbetler, kan şekeri düşmesi, solunum sıkıntısı sendromu ve yenidoğan enfeksiyonlarıdır.

Bebeklerin bilinen belirgin kendiliğinden olan hareketlerine genel hareketler denir. Bunlar kıvranma (writhing), kıpır kıpır (fidgety)  olarak adlandırılırlar. Rahat giyinmiş, uykulu veya huzursuz olmayanbebeğin sırtüstü yatarken 3-5 dk boyunca tam üstünde yer alan bir kamera yardımıyla videoya alınarak bu kaydın incelenmesine dayanan yönteme Genel Hareketler Analizi (General Movement Analysis) denir.

Bu analiz serebral palsinin erken yaşta en iyi belirleyicilerindendir. Motor hareketler üzerine kurulu bir değerlendirme sistemi olan GHA analiz yöntemi zararsız, ucuz ve güvenilir bir yöntemdir.

Hangi durumlarda bebekte serebral palsi gelişeceğinden veya olduğundan şüphelenmeliyiz?

Her ne olursa olsun yaşıtlarına ve gelişim aylarına göre beklenen hareketleri yapamayan veya anormal yapan çocuklar olduğunda şüphelenmeliyiz. Bebeğin hareketsiz olması, kaslarının kasılı olması sıklıkla karşılaştığımız durumlardır (Hipotoni/ hipertoni). Başını tutamaması ve fazla geriye atması (opustatonus), ellerin yumruk şeklinde tutulması, başparmağın diğer parmaklar arasında kalması (fisting), eklemlerde, kollarda ve bacaklarda sertlik (spastisite, kontraktür), bir veya iki ayağın içe dönük olması (ekin deformitesi), yürürken bir bacağını sürüyerek yürümesi (oraklama), altını değiştirirken bacaklarını açmakta zorlanma, koltuk altlarından tutunca bacaklarını çapraz yapması ve istem dışı hareketler görülmesi serbral palsinin belirtileridir. Farkedildiği anda bir an önce çocuk nöroloji kliniğine başvurulması gerekir.

Serebral palsinin toplumda görülme sıklığı nedir?

Sıklık 1000 canlı doğumda 2-5 arasında bildirilmektedir. Bu bulgular ilk yaşlarda CP tanısı alan çocukların birçoğunun takipte tanılarının değiştiğini göstermektedir. Doğum ağırlığı ve gestasyonel yaş ile CP arasında belirgin bir korelasyon vardır. Yani doğan çocukların doğum ağırlığı ne kadar düşük ise serebral palsi gelişme sıklığı o kadar artmaktadır.

Serebral Palsi tanısı nasıl konur?

Öncelikle hastanın doğum öncesi de dâhil olmak üzere ayrıntılı tıbbi hikayesi öğrenilir ve iyi bir muayene ile tanı konabilir. Tetkikler tanıyı doğrulamak ve olası sebepleri göstermek için yapılır. Yapılacak tetkikleri şöyle sıralayabiliriz:

• Kan, idrar aminoasitleri analizleri
• Beyin (Kranial) görüntüleme;
  • Kranial USG
  • CT, MR
• Klinik bulgulara göre gerekirse;
• Doğum öncesi enfeksiyon paneli (TORCH)
• Koagulasyon, pıhtılaşma anomalileri için (Protein C, S, Lupus Antijen, Fosfolipit Antijen) analizler
• Organik asitler
• Genetik çalışmalar
• EMG veya gerekirse EEG çekimi yapılır.

Serebral Palsinin tipleri var mıdır?

Serebral palsi dört ana tip altında sınıflandırılır. Bunlar klinik bulgularına göre, etkilenen beyin ve kas bölgelerine göre bulgular gösterebilirler.

• Spastik Tip (Tek taraflı (hemipleji) spastik  (%60), İki taraflı spastik %30)
• Diskinetik Tip (%6) (Distonik, Koreoatetoik)
• Ataksik Tip (%4)
• Mikst Tip (%10)

Serebral Palsi ile birlikte görülen, eşlik eden bozukluklar var mıdır?

Beyindeki hasarlanma sadece motor alanla sınırlı değildir. Bu bozukluklar en fazla kuadriparezik tipte en az ise diplejik tipte görülür.

1-  Zekâ geriliği (Mental Retardasyon) Kuadriparezide  % 75

2-  EPİLEPSİ: % 15-90 Kuadriparezide sık,  mental retardasyonda varsa epilepsi sık ve dirençlidir.

3-  Göz ve görme bozuklukları% 50-80

4-  İşitme azlığı : % 10-15

5-  Dil ve konuşma bozuklukları

6-  Kronik akciğer sorunları

7-  Ortopedik sorunlar

8-  İdrar yolu hastalıkları

9-  Uyku bozuklukları

10- Beslenme ve kilo alamama (Malnutrisyon):  % 90.

Serebral Palside tedavi mümkün müdür? Nasıl tedavi edilir?

Serebral palside tedavi yaşam boyu süren bir süreçtir. Serebral palsinin tipi, nedeni, zedelenmenin şiddeti ve ortaya çıkan komplikasyona göre tedavi değişir.

Tedavinin öncelikle amacı;

• Kasların güçlendirilmesi,
• İstemli hareketlerin kontrolü,
• Dengenin sağlanması,
• Spastisitenin azaltılması,
• İstemsiz hareketlerin baskılanması ve ek sorunların giderilmesidir.

Tedavinin basamakları olarak;

• Ailenin bilgilendirilmesi
• Aile destek programları; SP dernekleri, fizyoterapi merkezleri
• Anne baba eğitimi
• Motor disfonksiyon tedavisi; fizik tedavi ve rehabilitasyon ile yapılır.
• Diğer disfonksiyonların tedavisi bir bütün halinde uygulanmalıdır.

Tedavi basamakları birçok branşı ilgilendiren eş güdümlü ve uyumlu bir çalışmayla ekip halinde yürütülmelidir. Bu ekibin içinde çocuk nöroloji uzmanı, hemşire, dil terapisti, fizik tedavi uzmanı, fizyoterapist, diyetisyen, gastroenterolog, öğretmen ve sosyal hizmet uzmanı yer almalıdır.

1- Fizik Tedavi Rehabilitasyon: Tedavide en önemli rolü üstlenir ve yaşam boyu sürer. Amaç doğru motor hareketlerin öğretilmesi ve düzgün duruşun sağlanması ve böylece istemsiz kasılmalarının azaltılması ve kas kontrolünün öğrenilmesidir.

2- İLAÇ TEDAVİSİ: SP için doğrudan etkili ilaç yoktur.

• Kaslardaki spastisiteyi azaltacak ilaçlar (Baklofen/Lioresal vb). Fizik tedavi ile birlikte uygulanmalıdır.
• Botox tedavisi (Botolinum toksin): Kas gevşetici iğne tedavisi 3-6 ay arası etki göstererek spastik kaslarda gevşeme sağlar. Fizik tedavi ile birlikte uygulanmalıdır.
• Eşlik eden bozukluklara yönelik tedavi (epilepsi varsa epilepsi ilacı verilebilir)

3- CERRAHİ TEDAVİ: Ortopedik operasyonlar 6 yaştan sonra uygulanabilir. Spastisİteyi azaltacak uygulamalar, tendon gevşetme, uzatma veya tendon transferi operasyonları yapılabilir.

4- DİĞER BOZUKLUKLARIN TEDAVİSİ:

• İşitme testleri
• Dil ve konuşma tedavisi
• Kontrolsüz salya akışı tedavisi (Antikolinerjikler, Tükürük bezi cerrahisi vb)
• Görme değerlendirilmesi
• Havalelerin/nöbetlerin tedavisi
• Özel eğitim
• Beslenme desteği

Serebral Palside Kök Hücre Tedavisi

Çocuklarda kronik motor yetersizliğe neden olan bir durumdur. Prenatal, perinatal ve postnatal nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Son yıllarda prematüre bakımındaki ilerlemeler nedeniyle insidansı giderek artmaktadır. Kök hücre tedavisinde iskemik inme benzeri yaklaşımlar denenmektedir. Ancak bu çalışmaların sayısı ve sonuçları kısıtlıdır.

Yenidoğan fare modelinde insan nöral kök hücreler intraparenkimal veya intraventriküler olarak verildiğinde, bu hücrelerin lezyon sahasına doğru ilerlediği ve hasarlı nöronların yerini aldığı görülmüştür. Yine çeşitli hayvan çalışmalarında, insan umblikal kord kaynaklı kök hücreler ve mezenkimal kemik iliği hücreleri de kullanılmıştır. Ancak, kök hücre naklinin akut santral sinir sistemi hasarlarındaki etkinliği gösterilmesine rağmen, serebral palsi gibi kronik nöron hasarındaki etkinliği açık değildir.

Serebral Palsi hastaları iyi bir tedavi ile ne kadar iyileşebilirler?

• Spastik dipleji tip hastaların % 50’si 3 yaşa kadar yürüyebilir.
• Spastik kuadriparezik tip hastaların % 25’i tam bağımlıdır, yürüyemez, oturamaz, konuşamazlar.
• Spastik hemiparezi tipindeki hastalar genellikle 2 yaşta yürüyebilirler.
• Diskinetik SP hastalarında ise spastisite yoksa ve 2 yaşta desteksiz oturabiliyorsa yürüyebilirler.

Serebral Palsi hastaları için kliniğimizde her türlü teşhis ve tedavi olanakları vardır. Şüphelendirecek bulgular veya risk varsa lütfen gecikmeden başvurunuz. Tedaviye erken başlamak beyin hasarının sonucu olarak ortaya çıkacak sekelleri/arazları önleyebilecektir.